سیری در مبانی نظری معماری


                                   سیری در مبانی نظری معماری (دکتر غلامحسین معماریان)




نگرش اقلیمی:
منظور از نگرش نوع طرز فکرآادمی ا ست,نگرش اقلیمی (چگونه
دیدن معماری) یعنی که به آب و ھوا و اقلیم و تاثیر ان برساخت
مایه ھاومعماری و پیوند ھای معمارانه ی ان توجه کنیم و
بخاطر تاثیر ان در فرھنگ معماری ایران و کاربردھای ان در دنیای
امروز و ابزاری برای .خواندن معماری گذشته و بومی ایران
مورد توجه قرار میگیرد.
اقلیم گرایی و دنیای علوم تجربی :
یک اقلیم گرا برای دستیابی به محیط اقلیمی خوبی باید از ابزار
و وسایلی که علوم تجربی در اختیار اوقرار میدھند سود جوید
,که حاصل تلاش دانشمندان مااز قرن( 17 م)تا کنون بوده...
سه جز اصلی نگرش اقلیمی:- 1)انسان- 2)سر پناه- 3)محیط
طبیعی.
علم زیست شناسی به بررسی رابطه ی انسان با سرپناه و
محیط طبیعی میپردازد.
علم ھوا شناسی به بررسی محیط طبیعی میپردازد.

سابقه ی موضوع (اقلیم گرایی در معماری ):
نخستین کسی که به تاثیر اقلیم در معماری پرداخت محمود
توسلی در کتاب (معماری اقلیم گرم و خشک در سال 1353 ) بود...
وبعد در 1360 کتابھایی در مورد اقلیم گرم و مرطوب و سرانجام کتاب
اقلیم و معماری کسمایی.....معنی اقلیم = اب و ھوا..
فرایند روش اقلیمی :
منظور از این عنوان قدمھایی است که باید در یک مطالعه اقلیمی
برداریم که در ابتدا - 1)انتخاب مکان:یعنی اینکه ان اقلیم و مکان
مورد نظر طراحی را انتخاب کنیم و تاثیر عوامل
مختلف:باد,تابش,.... را بررسی کنیم و سرانجام احکام اجزای
مختلف معماری مثل :دیوار,پنجره,سطح...را مد نظر قرار
میدھیم و تعیین میکنیم...
اقلیم گرایی فضا,گونه و شکل:
فضا جایی است که یک مصرف کننده باید در ان اسایش اقلیمی
داشته باشد پس باید ھمه وابسته ھایش مثل:اندازه,حجم و...با
شرایط اب و ھوایی تطبیق داشته باشد .این شرایط در گونه یا
شکل ظاھر میشود .....

اقلیم گرایی در معرض نقد:
ابتدا راپا پورت در کتاب فرھنگ و شکل خانه اقلیم گرایی را نقد کرد
وبه فرھنگ در مقابل اقلیم اشاره میکند.منظور اصلی او فرھنگ
اجتمایی است و به اقلیم به عنوان موضوع درجه 2 یاد میکند....
پوپول مرجع دانشگاه و مدرسه

بخش دوم :نگرش شکلی.............
مفھوم این جمله این است که به شکل و فرم بنا (مجموعه ای از
عناصر که در نھایت یک کل ھماھنگ را ایجاد میکنند)توجه کنیم که
ھمان ماھیت یک بناست که در شکل ان تجلی میابد .از جمله
شکل گرایان
دوران و کرا یر ھستند که از مرز بندی ھای شکلی برای تفاوت بین
دو معماری بھره گرفته اند.
دوران از نظریه ی تاریخی –تکاملی بوفمن بھره گرفت و تاثیر انرا در
شکل معماری این گونه دید.
در شکل:
پوششھای شیب دار و ترکیبھای گوناگون ان.پوشش شیب دار در
نوع ساده ان ودر جھات گوناگون در سمت چپ شکل دیده
میشود.از سمت چپ به راست انواع ترکیبھا پیچیده تر میشوند...

این سخن دوران نگاه او را به معماری نشان میدھد:
(معماری ھنر ترکیب و اجرای ساختمانھای عمومی و خصوصی
است ).
دوران برای دسته بندی عناصر از شکلھای پایه :مربع ,دایره و
مستطیل بھره گرفته و بر اساس خواص آنھا مانند :محور
تقارن,دوران,تکرار,تکثیروحذف عمل کرده و اساس کارش ساده
کردن اشکال پیچیده برای فھم بیشتر بوده است.

سه نوع مقیاس:
1) شھری=خیابان و میدان 2)معمار=راھروواتاق 3)معماری داخلی . :
در بررسی ھا وجود دارد و ھمه این عناصر دارای مشخصات
ھندسی مشترک ھستند که به این گونه مشخصات شکل فضایی
میگویند.
در شکل:
سه شکل پایه مثلث ,دایره و مربع که به شش حالت تغییر شکل
می یابند و سپس در مرحله سوم به دو شکل منظم و نا منظم در
میایند.در چھار مرحله ھا این دو شکل منظم و نا منظم با مقطع
خانه ھای دور شکل جمع می شود و در نھایت به گونه ھای
فضایی بسته و باز تبدیل میشود..
در شکل :
سه شکل مربع مثلث و دایره در دو نوع منظم و نا منظم سه نوع
ساختمان باربر,اسکلتی و ترکیبی را
ایجاد کرده..
 

معمارانی چون دوران و کرایر به مقابله با معماری مدرن و قطع
رابطه با گذشته روی اوردند اما معمارانی چون زوی به معماری
مدرن میپرداختند..ھر دو دسته از شکلھای پایه استفاده
میکردند.اما دوران از یک نظم ھندسی خاص و از ساده به پیچیده
میرفت و کرایر از پخ کردن زوایا یا شکست استفاده میکرد..از معایب
نگاه این دو معمار سطحی نگری در معماری است که در اثر نادیده
گرفتن زمان و مکان است و در مورد نحوه ی شکل گیری و یا
پیدایش اشکال ھندسی صحبت نمیکنند ..
 

یکی دیگر از افرادی که در این مورد سخن گفته ا ستد من است که
دارای یک روش جامع میباشد.اینطور که بعد از تولید محصولات
شکل محدودیت ھای ھنری ,ابعاد,تناسبات و...به ان اضافه میشود
و اگر مشکلی ایجاد شود از نو تولید میشود. آنچه که گفته شد
نشان میدھد که با توجه به تشابه شکلی میتوان تعداد زیادی از
بناھای نقاط مختلف جھان را دسته بندی کرد..
 

یکی دیگر از شکل گرایان ھر د گ است که از نگاه او ھر شکل
دارای یک ساختار است و این ساختار را میتوان یک نظم نھفته
دانست که بر پدیده ھای طبیعی تاثیر میگذارد.
خواص اشکال در زمانھا و مکانھای مختلف ثابت است اما ارزشھای
متغیری را دارا میباشند.بیشتر نقشه ھا و تغییر شکلھای ارائه
شده توسط ھر د گ بر مبنای پلان کف است و اطلاعاتی در مورد
آسمانه بنا نمیدھد..
در شکل :
آنچه برای ھردگ اھمیت دارد پیام و بیان اشکال و درک مخاطب از
واقعیتی است که این شکلھا بیان میدارند.
 

بخش سه: نگرش تاریخی تکاملی ............
یک معمار باید تاریخ ایجاد بنا ھا را بداند و یک مورخ معمار باشد
تا با شرایط فرھنگی و سیاسی و...اگاه باشد و چگونگی تکامل ان
را بداند.
از جمله نظریه ھای مھمی که در نگاه مورخان معمار وجود داشته
:تغییر تدریجی صفات گونه ھا و پیوستگی آنھا است.و
دانشمندانی چون:لامارک,بوفمن,چالز داروین و .. به ان پرداخته
اند..
 

مدرسه ی معماری تاریخی تکاملی موراتوری در ایتالیا از معدود مد
ارسی است که در سه حوزه ی آموزشی ,تحقیقی و عملیاتی
مشغول به فعالیت میباشد.موضوعات مورد بحث در این
مدرسه: 1)انتقال ارزشھای گونه شناسانه 2)بحران ھویت معماری و
ریشه ھا 3)راه حل بحران ھویت 4)نقد مدرسه موراتوری 5)گونه
شناسی مدرسه موراتوری ...
شخصی به نام موراتوری ان را بنیان نھاد و تاریخ معماری بستر
اصلی کار او بود.بخش مھمی از کار انھا به اغاز دوران گسستگی
معماری اختصاص یافت و به دلایل فکری و تاثیر اجتماعی ان بر
انسان معاصر غربی و تبعات ان مانند فرد گرایی پرداخته
میشود.نتیجه این فرایند در معماری به شعار مھم معماران مدرن در
قطع ارتباط با تاریخ منجر سد ,سر انجام راه حل برای حل این بحران
داده شد.
از نگاه انھا معلم اصلی انسان در ساخت و ساز طبیعت است و
اینکه انسان دو ضمیر 1)نا خود اگاه که محل پذیرش اطلاعات
2)ضمیر خود اگاه که تحت تاثیر عوامل بیرونی قرار میگیرد و علت
ھمان بحران اصلی نیز میباشد..
ضمیر خود اگاه =محصول گسستگی در معماری
ضمیر نا خود اگاه =محصول پیوستگی در معماری
با ظھور معماری مدرن ضمیر خود اگاه جای ضمیر نا خود اگاه را
میگیرد .
 

چگونگی خواندن معماری گذشته و استفاده از ان در حال و اینده از
مھمترین بخشھای کار موراتوری ھا است....
در شکل :
طراحی توسط موراتوری بر اساس طرح خانه ھای حیات مرکزی
رمی به نام دموس ...
 

خواندن معماری=طراحی و اجرای معماری
بحران معماری معاصر این است که معماری مدرن روی کار امده و
ھر کس بنا به نظر استادش و بدور از گذشته طراحی میکند در
نتیجه فرد گرایی و دخالت ضمیر ناخود اگاه در طراحی است.
اطلاعات پراکنده به صورت اجزا پراکنده با ھم جمع شده توسط
ضمیر نا خود اگاه و یک واقعیت واحد را بدست میدھد..
معماری گونه شناسی اقلیمی زیادی دارد که از ان جمله میتوان به
گونه اقلیم گرم و خشک و مرطوب اشاره کرد .
موراتوری ھا گونه شناسی را به ترتیب زیر انجام داده: 1)انتخاب
مکان 2)انتخاب مقیاس گونه شناسی 3)روند گونه شناسی...
 

بخش چھار: فضا در معماری....
فضا در معماری کاربرد زیادی دارد .سابقه ان به جنگ جھانی اول بر
میگردد.سپس بحث حجم مطرح شد که بیانگر کیفیت ھندسی بنا
از بیرون میباشد.سپس توده که جنس این حجم و تاثیرات بصری
انرا مشخص میکند .
از نظر زوی اشیا مجسمه وار در گروه فضای معماری قرار نمی
گیرند مثل:دروازه قران تبریز,مقبره حافظ و چار تاقی ھا.....در اینگونه
فضاھا حرکت پیمایشی ویا حرکت سریع نیست..
معیار ارزش گزاری معماری ھمین فضای داخلی است.مثلا گنبد
قابوس در ان حرکت دیده نمیشود پس دارای معماری نیست و
مجسمه گونه است.
برای اینکه افراد بودن در فضای معماری را درک کنند از پلان
,نما,برش,ماکت,فیلم ورایانه بھره میگیرند..
معماری در کشور ھای جھان:....
 

مشخصه ھای معماری یونان: 1
)مجسمه وار بودن 2)فقدان حرکت درونی 3)معابد به مثابه اثار غیر
معماری 4)توجه به تزیینات برای تاکید بر مجسمه وار بودن معابد..
مثل معبد پارتنون.....
معماری رومی: 1
)مقاومت 2)تقارن در فضای دایره ای و مستطیلی 3)فضای داخلی با
پلان مرکزی 4)گردش در فضای بسته داخل.
معماری صدر مسیحیت: 1
)انقلاب فضایی و عملکردی در معماری 2)حرکت در فضای
داخلی 3)پویایی و حرکت انسان..
 

معماری بیزانس: 1)توجه به ھر دو خطوط عمودی و افقی 2)ایجاد نور
و روشنایی..
معماری گوتیک:تداوم فضایی بین داخل و خارج .
معماری رنسانس:پلان دایره و محو شدن در جھت مشخص.
معماری باروک:تاب خوردن دیوارھا ,درک تمامی دید فضایی به طور
واحد,تداوم فضایی از پایین به بالا در بیضی گنبد...
معماری مدرن پلان ازاد ,انعطاف و ازادی دیوارھا ,استفاده از
شیشه و تبعیت فرم از کارکرد.یعنی ان فرمی که خوب کار کند
زیباست.
 

ھندسه منظم نشان از دیکتاتوری و تقارن و خوب نیست.
ھندسه نا منظم نشان از قدرت و زندگی مردمی و عدم تقارن
است,م خوب است.وجود سیا لیت در فضا و عدم تناسب و تجزیه
نگری اجزا 4 بعدی ,معماری مسیرھا ,حرکت و پویایی,معماری
بیرون بنا و فضای کا ر کرد ھا ادغام و یکپارچگی فضایی در این نوع
ھندسه ایجاد شده.

تصور فضایی:....
فھم تصور فضایی در تاریخ معماری با فھم تعریف حجم و فضا ارتباط
نزدیک دارد و در طول تاریخ معماری مھم بوده است.
گیدئین برای رد نظریه بناھای مجسمه وار رابطه روبرو را ارائه
میدھد:محدوده ی فضای خارجی بنا =ناظر=حدود جسم .و این
رابطه گردشی است...
گیدئین بناھای مجسمه وار را در مرحله اول تصور فضایی میداند
...در مصر,سومرویونان..
مرحله دوم تصور فضایی توجه به درون و معماری داخلی است
ھمان که زوی طرفدار ان است و از نیمه دوره معماری اغاز گشت.
در شکل:

نمونه ای از نخستین دوره تصور فضایی.که معنای ان ترکیب احجام
ساختمانھای مختلف با یکدیگراست.مانند اھرام مصر م معابد
یونانی.

گیدئین مرحله دوم را به چھار زیر مرحله تقسیم میکند: 1)از میانه
روم تا رنسانس 2)از رنسانس تا باروک 3)باروک 4)قرن 19
مرحله دوم خود به دو مرحلا جدا شده:( 1)-وجود فضای مرکزی قوی
مثل معبد پانتئون.( 2)-با ظھور پرسپکتیو و علم مناظر و مرایا اغاز
شد(تصور فضایی نو) ویک معیار یا محک برای سنجش اثر ھنری
شد.وعامل مھم مرز بندی معماری انسانس با معاری پیش از ان
شد.
افرادی چون :مازا چوشی نقاش,برملنسکیزر گر از اولین کسانی
بودند که به پرسپکتیو اھمیت دادند.
در شکل:
دوره ی دوم تصور فضایی .اثریاز برامانت از رنسانس .

نخستین نمود تصور فضایی نو در دوره رنسانس در کلیسای پاتزی
فلورانس اثر برونلسکی است..
از جمله معمارانیست که به حرکت و تحرک اھمیت زیادی
میدھد.و از دیوار موجی شکل در اثارش زیاد استفاده کرده.
از ابداعاتش :دیوار موجی,حرکت از کف تا گنبد ,ایجاد حس حرکت
در معماری و...

فضاو زمان:...
یکی از مراحل تصور فضایی فضا و زمان استکه گیدئین در کلیسای
رنشاس و اپرای سیدنی به ان پاسخ داده.
تصور فضایی رنسانس=ناظر .یک نقطه دید
ثصور فضایی نو=ناظر و بی نھایت نقطه دید.
این دو عنصر زما ن و فضا با ظھور کوبیسم و فتوریسم در معماری
ایجاد شد.که دارای مشخصاتی چون:معلق کردن احجام,نفوذ
مکعب ھا,پلکان مدور در پشت شیشه,دیوار به عنوان یک پرده
نازکو...
مثل :ویلا ساوا..که مظھر فضا و زمان است.

انسان و ھستی ھمواره دارای یک مرکزیت بوده ان .مثل خانه کعبه
که مرکز جھان است.
خانه ی کعبه :
در خانه ی ساده کعبه جھانی از راز و رمز دیده میشود .از نظر
بورکھارت کعبه نخستین منبع الھام ھنر مقدس
اسلامیست.پوشش کعبه چونان موجودات زنده ,و چھار جھت چھار
گوشھان و شکل مکعب که نشان ارکان اربعه عالم است.
بیت المقدس :نیز به شکل مکعب میباشد.
قبة ال صخره : گنبد سنگ بزرگ در بیت المقدس .
شکل مسجد در کشور ھای اسلامی دیگر:
1. در مصر به صورت مربع .
2. در سوریه مستطیل افقی.
3. در مراکش مستطیل عمودی.
تنھا قبة الصخره و مسجد عمر در بیت المقدس که در حقیقت
مسجد نیست از این قاعده عدول کرده و به شکل یک 8 ضلعی
ستاره وار ساخته شدھو از میراث بیزانسی ست.

درجات چند گانه فضای ھستی : 1)محیط 2)ساختمان و وضع
طبیعی .
حرکت در معماری بحثی است که زوی در کتاب چگونه به معماری
بنگریم بنیان نھاده و فلامکی که از دوستداران اوستاز این تاثیر جدا
نبوده.
توجه به معماری مسیرھا فلامکی را به تقسیم بندی خاصی
میرساند.
از نظر او مساجد ایرانی به دو دسته تقسیم میشوند..
موجودیت کالبدی بنا مجموعه ای از : 1)فضای سر
پوشیده 2)باز 3)نیمه سر پوشیده.
جریانات تاریخگرا یکسری مشکلات داشتند از جمله:سطحی
نگری,بکارگیری عناصر کلیشه ای,عدم فھم صحیح روح و اصول
معماری ایرانی.
مقلدان از معماری غربی نیز نتوانستند به عمق پست مدرن پی
ببرند و کارشان تقلید ناشیانه از غرب بوده.
اشکال معماری در جھان دارای دو مشخصه پیوند دھنده
ھستند: 1)-کا ستن از ماده و افزایش فضا 2)-خلاقیت نظری و
عملی .

از نظر زوی ومیر میران و...ھر اثری که گشایش ,شفافیتوسبکی را
دارا باشد با ارزش بوده. انھا را وجوه فضایی مینامیم.این اصطلاح
معماران مدرن است.
گشادگی از نظر میرمیران در ابتدا در ایوانھا صورت گرفته.در دوره
قاجار گشایش بیشتر شده و از چھار و ھشت مھتابی بھره برده
اند.

انسانھا ھمگی در فرھنگھا و اجتماعی خاص ھستند و با
انسانھای دیگر ارتباط دارندپس به یک ظرف مکانی خاصی نیاز دارند
که در خانه ,مسجد و...نمود میابد.
پس فرھنگ و اجتماع ارتباطی تنگا تنگ با معماری دارند.به نوعی
فرھنگ عامل اصلی شکل دھنده بناھا میباشد.
راپاپورت به این نکته اشاره میکند که چرا در اقلیم ھای یکسان
,اشکال مختلفی از فرم ھا نمود میابد.از نگاه او باید نقش سازه را
در طراحی لحاظ نمود..

عامل دیگری که راپاپورت به ان اشاره میکند عامل سیایت
است.سپس مذھب که تصویری مشخص از عالم ھستی را ارایه
میدھد.
از عواملی که ساخت خانه را ایجاب میکند:- 1)نیاز به
خواب,غذا,خوانواده......
2- )حریم ھای عمومی و خصوصی - 3)ساختار پدر سالاری و زن
سالاری ....

انتضام فضا = روابط اجتماعی افراد.
جنو تایپ=الگوی زیستی و قوانین نھفته در یک فرمفضایی.
فنو تایپ=گونه کالبدی و در شکلھای گوناگون قابل تغییر است.

معنا گرایی :
در معنا گرایی سه دنیای مختلف علوم :غلسغه ,دین
شناسی,معماری شرکت دارند .
افرادی چون :سید حسین نصر,بورکھارتو...نیز در این با ره سخن
گفته اند.
ھر اثر معماری دارای معنا وراز و رمز نھفته در خود میباشدوھمین
طور سنت
دارای
اصول زیر است:

-تغییر ناپذیری-منشا اسمانی-تعلیم پذیری –قابل بھره گیری در
زمانھا و مکانھای مختلف-مذھب به عنوان عنصری از سنت –دارای
بقا ظاھری و باطنی .
در شکل:
مسجد الاقصی قبله نخست مسلمین و تا ماه 17 پس از ھجرت
این مسجد قبله بودھوپش از این تاریخ قبله مسلمانانبه مکه
مکرمه تغییر کرد.این مکان مقدس بخشی از ھویت و شخصیت
مسلمانان را نشلن میدھد.

مسائل گوناگونی که در جھان بینی عرفانی به ان پرداخته میشود
به شرح زیر است:
وحدت وجود:وجود منحصرا واحد استو ان خداست ,وجود یعنی
وجود خدا .
وحدت تجلی:جھان با یک تجلی حق بوجود امده.
خلقت جھان:خلقت تجلی عشقاستوجھان از عشق بوجود امده و
با نیروی عشق باز میگردد..و.............
از نگاه عرفانی اردلان فضا در مقیاسھای گوناگونان ھر کدام معنایی
ماورایی دارد.دیده باید از جسم و صورت شی به معنای باطنی ان
دست یابد.فضای معماری با فضای ھستی که عالم کبیر و صغیر را
در بر داردپیوند میخورد.فضاھای منطقھای یکی از مقیاس
ھاست.کوھھا و شکل محصور کننده انھا میتواندبه ترجمه ای
کالبدی از قضای محصور با دیوار تبدیل شود.
شکل ,سطح و ماده از دیگر ارکان بنیادی معماری است .
شکل از تحدید فضای ساخته شده نتیجه میشود.اعداد احاد این
تعیین فضایی اند و ھندسه مبین تشخیص این اعداد.با استفاده از
اعداد و ھندسه اعیان ثابته که در عالم مثال جای دارند یاد اور
میشوند.

معماری سنتی را میتوان به مثابه گسترش مایه بنیادی تبدیل دایره
به مربع از طریق مثلث دانست.مربع متجسم ترین صورت خلقت,در
حد زمین,نماینده کمیت است و حال انکه دایره در حد اسمان
نماینده کیفیت و این دو از طریق مثلث که متضمن ھر دو جنبه
است ادغام میشوند.
سطح :
در سلسله مراتب تعیین فضایی,شکلھا به سطح ھای خود
محدودند.از این رو سطح ھا میتوانند کار کردی دو گانه داشته
باشند.
این اشکال این مطالب را متذکر میشوند:

ھندسه گنبد قابوس:
بزگترین و قدیمی ترین آرامگاه برجی شکل مربوط به دوره شیوه
معماری خراسانی و رازی است.
رعایت اصول و تناسب ھندسی و ریزه کاری ھای بنایی و طرح
ریزی
دقیق در این آرامگاه حاکی از کاربرد دقیق ھندسه در طراحی
نقشه نما
و ساخت مخروط بام گنبد است.
گنبد سلطانیه:
بزرگترین گنبد اجری جھان که گونه ای کاملا خاص و ابتکاری از
سازه ی گنبد ھا را با طرح جناغی ارائه میدھد.و از نوع دو پوسته
ی پیوسته است.
این بنا حاصل دستاورد ھای کم نظیر معماری پر ھیبت سلجوقی و
تکامل ان در دوره ی ایلخانی است .
این بنا کالبدی عظیم و 8 ضلعیست که گنبدی نیم کره مانند به
ارتفاع 54 متر و قطر 25 متر بر فراز ان قرار دارد . 24 دھلیز خارجی
دارد. 8 واحد راه پله دارد .
”طرح گنبد عظیم کاتدرل (سانتا ماریا دل فیوره)در فلورانس ایتالیا
که 100 سال پس از ای گنبد توسط برونلسکی و گیبرتی ساخته
شده به تقلید از این گنبد بوده“